Oğuz Destanı’na göre Oğuz’un son zamanlarında, Kang ve Kanglılar, Kayı, Halaç ve Karluklarla yan yana Amuderya Nehri’nin Termiz’den aşağı kıyılarında, Horezm ve Aral Gölü mıntıkalarında yaşamışlar. Kanglılar ve Uygurlar Oğuzlara akraba sayılmışlardır.
YOODP’de Oğuz Han için “Kanlı kafir elinden haraç alan Oğuz” denilmiştir. Bu ise Buhara, Horezm ve Sır Derya havzasında ve şimdiki Kazakistan’ın batı yarısında hükümranlık eden Kang, Kanlı, Kanglı ve Kancak yahut politakal teleffuzla Ken, Kenli, Kenger ve Kencek denilen büyük kavim demektir. Bunlar aynı zamanda Peçenek aşiretinin hâkim tabakasını teşkil ediyorlardı.
Konstantinos Porphyrogenitus, Kengerleri Ertim, Yula ve Çur boylarından oluşmuş Peçenekler olarak tanımlar. Aynı topluluk Çin kaynaklarında Kang-chü olarak geçer.
Kengerler kendilerine Kara Kafalılar da demekteydi. Amu Derya bölgesinde Kara Kalpaklılar yaşardı.[1] Kara Kalpakların en önemli alt soyu Kongratlar, Kazakistan’da Kung/Kang ülkesiyle yani Sır Derya ile komşu olarak yaşamaktadırlar ve Kazakların Kongrat boyu olarak bilinirler.
Prof. M. Zakiev, Akad kaynaklarından, Sümerlerin yaşadığı Mezopotamya bölgesine Kienkir/Ki-en-gi-r (Kangar/Kenger), Subarların yaşadığı Bağdat’ın kuzey bölgesine ise Subartu diye adlandırıldığını açıklamıştır. Kenger olarak yazılır ve ülke anlamına gelir. Kanglıların Horezm ve Sır Derya havzasında yaşayanları, Araplar gelmeden evvel Horezm’de hükümranlık eden bir kavim sıfatıyla Firdevsi’de Keng diye adlandırılmıştır. Avesta gibi Pers kaynaklarında Maveraunnehir bölgesi Kangha olarak geçmektedir. Çinliler ise Semerkant’ı dahi, Oğuz Destanı’na uygun olarak burada hâkim olan kavmin Kang-yu/K’ang-chü şeklinde zikretmişlerdir.
Yazıtlarda bir de Kengü Tarman adı geçmektedir ki burası da Sır Derya yakınlarındaki Otrar şehriyle eşleştirilir. Kök Türk Kitabeleri’ndeki Kengü Tarman ve Kengeres ismi Çin kaynaklarında yazılan K’ang-chü ile de irtibatlandırılıp, bunların da Peçeneklerin bir alt boyu veya Kıpçaklar oldukları iddia edilmektedir .
Selçuklular zamanında aynı bölgede yaşayan; Uygur, Oğuz, Kıpçak, Kanglı (Kencek), Kimek, Khalac, Karluk, Ağaçeri, Kayı ve Peçeneklerden oluşan birlikteliğe Yuğuroğlulları denilmiştir. Beş Uygurlara Khlac, Kanglı, Karluk, Kıpçak ve Ağaçeri budunları dâhil olduğu için böyle söylenmiştir. Oğuz, Ogur, Yugur, Uygur aynı kelimelerdir. [2]
Kayı’nın idaresindeki Oğuz Yabgu birlikteliği, kendisini Türgiş, Karluk ve Uygur kağanlıklarında gösterdiği gibi Karahanlılarda da göstermiştir. XI. yy’da boylar birliğine dayanan Karahanlılar; Kanglılar, Uygurlar, Karluklar, Yağma, Tuğsı ve Çiğil gibi boyların etkili olduğu bir devletti.
Karahanlı şehir ve köylerinde batıdan doğuya doğru Uygurlar, Çömüller, Barsganlılar, Çaruklar, Oğraklar, Yağmalar, Çiğiller, Tuhsılar, Ezkişler, Karluklar, Türkmenler ve Oğuzlar, Kaşgar’da; Karluk, Yağma ve Kençekler, Hirgili’de; Karluk, Yağma ve Tokuz Oğuzlar, Sayram ve Balasagun arasında; Argular Maveraünnehir ve Seyhun boylarında, Balasagun ve Talas çevresinde; Kençekler, Soğdlar, Tibetliler, Hotanlılar yaşamışlardır.[3] Rubruk, Kaşgar’ın kuzey taraflarında olan Kençek ilini Kanglı ve Kengereslerle bir tutmaktadır.[4]
Kencek Senir, Orhun Abideleri’nde ise “Kengü Tarman” olarak geçmektedir. Kengü Tarman, Talas ile Sır Derya arasında, Soğd bölgesinin doğusunda olup Şaş memleketinin başşehridir. Kengeresler; Konga, Kangar ve Peçeneklerin kuvvetli bir ata kavmidir. Kengü Tarman’da otururlar.[5] Çinlilerin Kengü Tarman’ı kısaltarak K’ang-chü dedikleri görülmektedir. Klyaştorniy de Kangar’ın Kengü olduğunu belirtir (Klyaştorniy 10954, s. 91-104)
Çin kaynaklarındaki K’ang-chü’nün, Orhun Yazıtları’ndaki Kengü Tarman adlı yere denk geldiği anlaşılmaktadır. Kengü Tarman, Talas ile Sır Derya arasında, Soğd bölgesinin doğusunda olup Şaş memleketinin başşehridir. Kengeresler; Konga, Kangarlar ve Peçeneklerin kuvvetli bir kavmi idiler ve Kengü Tarman’da oturuyorlardı. Kangü ve Kangarlar Peçeneklerin soyundan olduklarına göre, eski K’ang-chü’lerin de Peçeneklerin atası olması gerekir. Kazak, Özbek ve Karakalpakların oluşumunda önemli rolleri olan K’ang-chü‘ler; Arap ve Batı kaynaklarında Kengü, Kanga veya Kangar, Orhun Yazıtları’nda Kengü Tarman ve Kengeres, Çin kaynaklarında ise K’ang-chü olarak geçmektedirler.[6]
[1] Kurat, Karadeniz’in Kuzeyindeki Türk Kavimleri, s.67-68.
[2] Osman Yorulmaz, Geçmişten Günümüze Kanglı Türkleri.
[3] Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı 3/2 2014, s. 13-28
[4] Togan, Umumi Türk, s. 49; W. Rubru, Moğolların Büyük Hanına Seyahat.
[5] S. G. Kılyaştorniy, 1954, s. 91-104
[6] Nuraniye Hidayet Ekrem, K’ang-chus and Kengeress Based Upon Chinese Sources and Orkhon Inscriptions.
Yorumlar
Yorum Gönder